Rodowód Ligi Obrony Kraju
DZIAŁALNOŚCI LIGI OBRONY KRAJU
W SŁUŻBIE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 1944 - 2009
Organizacja nasza zrodziła się 65 lat temu w 1944 roku, w trudnym wojennym okresie na pierwszym skrawku wyzwolonej ziemi polskiej, z głębokiej wdzięczności i szacunku społeczeństwa do Wojska Polskiego. Stała się w ciągu tych lat ogólnopolskim, patriotycznym stowarzyszeniem skupiającym w swoich szeregach obywateli, głównie młodzież i rezerwistów Wojska Polskiego dążących do umacniania obronności Rzeczypospolitej Polskiej oraz gotowych do jej obrony, kultywując tradycje narodowe i tradycje oręża polskiego. Liga Obrony Kraju jest wierną kontynuatorką i spadkobierczynią tradycji swoich poprzedniczek - Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza i Ligi Przyjaciół Żołnierza.
TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ŻOŁNIERZA 21 VIII 1944 R. - 21 VII 1950 R.
Geneza pierwszej poprzedniczki naszej Organizacji jest ściśle związana z wydarzeniami, które w lipcu i sierpniu 1944 r. rozgrywały się na wschodnich obszarach ziem polskich, wyzwolonych spod okupacji niemieckiej przez Armię Radziecką i walczącą wraz z nią 1 Armię Wojska Polskiego.
To wówczas w powiecie siedleckim zrodził się i rozwinął ruch społeczny będący zalążkiem późniejszego TPŻ. Były to luźno tworzone Komitety Opieki nad Rannymi i Chorymi Żołnierzami, niosące pomoc żołnierzom leżącym w szpitalach wojskowych oraz Stowarzyszenia Przyjaciół Żołnierza, zbierające dary i upominki dla żołnierzy walczących na froncie lub zgrupowanych w obozach szkoleniowych.
Z inicjatywy kapitana rez. Ignacego Płażewskiego powstała w Siedlcach inicjatywa powołania organizacji społecznej, która ujęłaby w formy organizacyjne żywioły, masowy ruch niesienia pomocy żołnierzom - wyzwolicielom przez społeczeństwo polskie.
Powołany w Siedlcach komitet organizacyjny opracował projekt statutu i program działania przyszłej organizacji. Jednocześnie komitet ten zredagował pismo do Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego - generała broni Michała Roli-Żymierskiego informujące o powstaniu Siedleckiego Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza.
Z pismem tym oraz projektem statutu TPŻ udała się w dniu 15 sierpnia 1944 r. do Lublina delegacja - Ignacy Płażewski i Aniela Wiśniewska. W dniu 21 sierpnia 1944 r. Naczelny Dowódca Wojska Polskiego zatwierdził statut organizacji pod nazwą „Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza". I ta data jest datą historyczną powstania naszej poprzedniczki – "Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza".
W dniu 5 listopada 1944 roku został powołany w Lublinie Tymczasowy Zarząd Główny TPŻ. Funkcję prezesa objął prof. Stefan Matuszewski. Członkowie TPŻ w ramach organizowanej "Gwiazdki żołnierskiej" w grudniu 1944 r. zebrali i przekazali żołnierzom na froncie i w szpitalach tysiące paczek świątecznych. Najwięcej, bo około 70 tysięcy, pochodziło z województwa lubelskiego.
W kształtowaniu żołnierskich nastrojów ważną rolę odgrywały wówczas proste, serdeczne listy do żołnierzy pisane przez dzieci i młodzież. Wyrażano w nich wdzięczność, solidarność i zachętę do dalszej walki z wrogiem, który za Wisłą jeszcze ciemiężył Polaków. Na przykład uczennica jednej z lubelskich szkół w liście wysłanym wraz z paczką do żołnierza walczącego na froncie napisała: "... Gdzie byś nie był DROGI ŻOŁNIERZU, czy w bojach krwawych, czy w długich pochodach nużących, czy też stoisz na posterunku o karabin wsparty lub czuwasz na rubieży ziemi ojczystej - zawsze bije do Ciebie miłością ogromną serce Twojego rodaka. Służysz swojej Ojczyźnie, swemu narodowi i naród o Tobie pamięta...".
W tych, jakże pięknych słowach listu lubelskiej uczennicy oddane są uczucia miłości i szacunku, jakimi darzyła ludność wyzwalanych terenów na wschodnich krańcach Polski swych wyzwolicieli - żołnierzy WP. Jest w tym liście młodziutkiej członkini TPŻ wyrażona idea, która spowodowała narodziny naszej poprzedniczki TPŻ, mająca na celu niesienie pomocy żołnierzom, wspieranie ich frontowego trudu, krzewienie szacunku i uznania społeczeństwa polskiego do żołnierskiego czynu w krwawej walce o wolną i niepodległą Ojczyznę.
Pisanie listów do żołnierzy walczących z wrogiem na froncie lub leczących rany w lazaretach i szpitalach polowych było jedną z masowych form wyrażania wdzięczności i miłości społeczeństwa do żołnierzy WP. Różna też była treść tych listów, ale wspólna im była żarliwość, z jaką autorzy zwracali się do żołnierzy.
W jednym z nich młody mieszkaniec wsi Słotwin na Lubelszczyźnie 12-letni Jasio Nowaczek napisał do rannego żołnierza przebywającego w szpitalu polowym:
"... Kochany Żołnierzyku! Jestem z Ciebie dumny, że dzielnie biłeś wroga. Życzę Ci rychłego powrotu do zdrowia. I żebyś jeszcze bił Niemca za mamusię i tatusia zamordowanych w Majdanku..".
Tak wspominał po latach sierżant rezerwy Marian Łyczek, wtedy leczący rany frontowe w szpitalu:
"... Kiedy przeczytałem ten list - nie mogłem ukryć łez. Postanowiłem, że muszę przetrwać, wylizać rany i walczyć dalej, aby nie zawieść tego młodego chłopca - sierotę. Forsowałem potem Odrę i doszedłem do Berlina. Po wojnie odwiedziłem tego Chłopca, dorosłego już mężczyznę, aby Go ucałować i serdecznie podziękować za słowa otuchy, tak potrzebne w trudnych chwilach we frontowych zmaganiach z wrogiem...".
Wiosną 1945 r., po wyzwoleniu województw środkowej Polski w wielu miastach zaczęły powstawać pierwsze ogniwa TPŻ. Ten pionierski etap organizowania TPŻ w Wielkopolsce zapisał się odwagą i ogromnym poświęceniem wielu społecznych działaczy TPŻ, wśród których dominowali weterani Powstania Wielkopolskiego 1918/19, żołnierze Wojska Polskiego z września 1939 r, a także pracownicy służby zdrowia, którzy udzielali pomocy rannym i chorym żołnierzom polskim.
Pierwsze Koło TPŻ w Poznaniu zostało zarejestrowane już 8 marca 1945 r. Jego grupę założycielską stanowiły pielęgniarki ze szpitala, na czele której stała pani Elżbieta Karońska - zasłużona działaczka poznańskiego TPŻ, LPŻ i LOK.
W Krotoszynie (Wielkopolska) 23 marca 1945 r. powstał Zarząd Grodzki TPŻ, którego założycielką i pierwszym prezesem 12-osobowego Zarządu była Wanda Grabska. W skład tego Zarządu wchodziło 10 kobiet.
W tworzeniu ogniw TPŻ w miastach Wielkopolski dominowały kobiety, a zwłaszcza pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia.
Widoczny rozwój TPŻ w Wielkopolsce i na ziemi lubuskiej nastąpił z chwilą utworzenia w Poznaniu jesienią 1949 r. Zarządu Wojewódzkiego TPŻ, który swoją działalność organizatorską i rozwinął w latach 1945/47 tworząc sieć Zarządów Grodzkich i Powiatowych oraz terenowych ogniw TPŻ.
Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza w związku z demobilizacją i osadnictwem na Ziemiach Zachodnich wspólnie z Powiatowymi Urzędami Repatriacyjnymi i Komisjami Osadnictwa Wojskowego prowadziło w latach 1945-1947 masową akcję pomocy żołnierzom zwalnianym ze służby wojskowej i repatriantom, tworząc w większych miastach i na węzłach kolejowych "Gospody żołnierskie" i dworcowe punkty odżywcze na stacjach PKP, w których zdemobilizowani żołnierze, repatrianci i osadnicy wojskowi otrzymywali bezpłatnie noclegi, wyżywienie oraz prowiant na dalszą podróż.
Po 1947 roku Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza zaczęło stopniowo odchodzić od zadań opiekuńczo-charytatywnych, podejmując coraz szerzej prace kulturalno-oświatowe z żołnierzami. Były to między innymi zakupy dla jednostek wojskowych biblioteczek i sprzętu świetlicowego oraz udzielanie pomocy w organizowaniu kursów czytania i pisania dla żołnierzy analfabetów.
Począwszy od 1948 r., z chwilą uzyskania zgody Ministerstwa Oświaty i Wychowania, zaczęły powstawać szkolne koła TPŻ, do których coraz liczniej wstępowała młodzież. W kolejnych latach TPŻ zwiększało zakres podejmowanych coraz trudniejszych zadań związanych z pogłębianiem więzi społeczeństwa z Wojskiem Polskim, przestawiając się na pokojowe lie. Szczególne znaczenie nadano pracy wychowawczej i kulturalno-oświatowej oraz liowej młodzieży, zwłaszcza poborowej.
LIGA PRZYJACIÓŁ ŻOŁNIERZA 21 VII 1950 R. - 12 XI 1962 R.
W dniu 21 lipca 1950 roku obradujące w Warszawie zjazdy trzech organizacji: Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza, Towarzystwa Przyjaciół ORMO i Polskiego Związku Krótkofalowców podjęły uchwały o zjednoczeniu się w jednej organizacji - Lidze Przyjaciół Żołnierza.
Początek lat pięćdziesiątych wysunął przed LPŻ na czoło zadanie związane z patriotycznym wychowaniem młodzieży i przygotowywaniem jej do służby wojskowej, z upowszechnianiem postępowych tradycji narodu i oręża polskiego oraz uświadamianiem ludności w zakresie ochrony przed bronią masowego rażenia.
Zadania te, tak oto zostały określone w rezolucji Krajowego Zjazdu LPŻ: "Dla podniesienia potencjału obronności naszego kraju Liga będzie krzewić sprawność fizyczną, zapoznawać jak najszerszy ogól społeczeństwa z wiedzą wojskową i wojskowo-techniczną, ogarniając swym zasięgiem zwłaszcza młodzież, popularyzować Wojsko Polskie i jego bojowe tradycje".
Kolejnym etapem procesu integracyjnego było w dniu 10 maja 1953 r. na Krajowej Konferencji Zjednoczeniowej połączenie z Ligą Przyjaciół Żołnierza dwóch organizacji - Ligi Morskiej i Ligi Lotniczej, co stworzyło znacznie dogodniejsze warunki do podejmowania nowych i bardziej złożonych zadań już wówczas związanych ze szkoleniem obronnym i politechnicznym. Prezesem Zarządu Głównego LPŻ został wtedy wybrany generał brygady Józef Turski.
Z chwilą rozwiązania Powszechnej Organizacji "Służba Polsce" w roku 1955 Liga Przyjaciół Żołnierza przejęła po tej organizacji bazę szkoleniową i sprzętową, większość kadry oraz byłych junaków, którzy wstąpili do kół i klubów LPŻ. Przejęcie broni sportowej i bojowej było początkiem rozwoju strzelectwa i sportów obronnych oraz powstawania klubów ogólnowojskowych i strzeleckich LPŻ. Liga Przyjaciół Żołnierza przejęła po tej organizacji do dalszej realizacji również zadania w zakresie przysposobienia wojskowego i działalność sportową wśród młodzieży głównie w zakresie strzelectwa i sportów obronnych. Wprowadzone zostały: letnie "Zawody Kościuszkowskie", zimowe "Zawody Walterowskie", wielobój łączności i morski, zawody pelengacyjne, tzw. „łowy na lisa", zawody modelarskie, rajdy motocyklowe, regaty żeglarskie, spływy kajakowe, motorowe zloty gwiaździste oraz masowe zawody strzeleckie z broni kulowej i pneumatycznej.
Liga Przyjaciół Żołnierza stała się organizacją masową. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu wojska na fachowców technicznych podjęła się szkolenia przedpoborowych.
Wielu specjalistów wyszkolonych wówczas przez LPŻ, po spełnieniu obowiązku zasadniczej służby wojskowej, podejmowało pracę w jednostkach gospodarki narodowej. Byli to: kierowcy samochodowi, radiotelegrafiści, telefoniści, płetwonurkowie itp. Szkolono również na kursach przedpoborowych kandydatów do szkół podoficerskich służby zasadniczej.
W 1959 roku, w związku z przejęciem przez Ministerstwo Obrony Narodowej nadzoru państwowego nad LPŻ, nastąpiło ścisłe powiązanie działalności tej Organizacji z zadaniami obronnymi państwa.
W miarę narastania złożonych zadań, służących bezpośrednio potrzebom Sil Zbrojnych i powszechnej samoobronie, powstała konieczność skupienia przez LPŻ większej uwagi na problematyce szkolenia specjalistycznego: organizacji kursów samochodowych wszystkich kategorii, płetwonurków, modelarzy, łącznościowców i wodniaków oraz na podnoszeniu efektywności klubów specjalistycznych i ośrodków szkoleniowych.
W rezultacie dokonujących się w kraju zmian po Październiku 56 nastąpiły w LPŻ procesy odśrodkowe. Pod koniec 1956 roku odłączył się od Ligi Przyjaciół Żołnierza pion lotniczy i ukonstytuował się Aeroklub PRL. Po sześciu latach współistnienia z szeregów Ligi wyodrębnił się także pion krótkofalarski, który reaktywował Polski Związek Krótkofalarski. Z Ligi Przyjaciół Żołnierza odeszło więc szkolenie i sporty lotnicze oraz częściowo krótkofalarstwo. Tendencje odśrodkowe występujące w pionie wodnym i częściowo motorowym zostały przez aktyw opanowano, a proces rozczłonkowania Ligi został ostatecznie zahamowany.
Dążenie do rozwijania społecznej działalności oficerów rezerwy wystąpiło na przełomie lat 1955-1957. Wtedy to oficerowie rezerwy zwolnieni z zawodowej służby wojskowej, w ramach częściowej redukcji Sił Zbrojnych, zaczęli tworzyć terenowe Kola Oficerów Rezerwy przy Wojskowych Komendach Rejonowych. Praktyka wykazała jednak, że Koła Oficerów Rezerwy mogą się rozwijać i aktywnie pracować tylko w warunkach posiadania szerokiego zaplecza społecznego i sprzętowego. Dlatego w 1950 roku postanowiono włączyć decyzją MON istniejące koła do Ligi Przyjaciół Żołnierza, która stosownie do swej struktury organizacyjnej przekształciła je w Kluby Oficerów Rezerwy LPŻ posiadające szerokie możliwości angażowania oficerów rezerwy do społecznej działalności obronnej.
LIGA OBRONY KRAJU OD 12 XI 1962 R.
W dniu 12 listopada 1962 roku na IV Krajowym Zjeździe Ligi Przyjaciół Żołnierza podjęto uchwałę o zmianie nazwy organizacji na Ligę Obrony Kraju oraz ustalono znacznie szerszy program działania Ligi w dziedzinie patriotyczno-obronnego wychowywania społeczeństwa, szkolenia dla Sił Zbrojnych i gospodarki narodowej oraz dalszego rozwoju sportów obronnych. Zjazd wybrał nowe władze Ligi. Prezesem został generał brygady Franciszek Księżarczyk. Funkcję tę pełnił do 1968 roku, kiedy to prezesem Zarządu Głównego LOK wybrano generała brygady Zbigniewa Szydłowskiego.
Przekształcenie się LPŻ w Ligę Obrony Kraju nie było tylko formalną zmianą nazwy organizacji, ale stanowiło wyraz nowego etapu realizacji głównych założeń programowych Ligi oraz nowych, stałe i ciągle rozwijanych i wzbogacanych koncepcji obronnych państwa.
W praktyce oznaczało to podjęcie przez Ligę, oprócz d otychczasowych, nowych zadań w systemie obrony terytorialnej.
Ich głównym elementem stały się wyłonione i szkolone przez LOK terenowe, a później zakładowe oddziały samoobrony. Ogółem do 1958 roku przy współpracy z innymi organizacjami społecznymi utworzono ich ponad 6 tysięcy, a w ich skład wchodziło blisko 150 tysięcy osób. W tymże roku zgodnie z postanowieniami ustawy sejmowej „O powszechnym obowiązku obrony państwa" Liga Obrony Kraju przekazała wszystkie oddziały samoobrony terenowym władzom administracyjnym.
Jedną z płaszczyzn realizacji zadań wychowawczych LOK był aktywny i powszechny udział jej członków w ogólnopolskich obchodach rocznic związanych z walkami o wyzwolenie narodowe. Należały do nich:
- Marsze patrolowe szlakami walk jednostek Wojska Polskiego oraz oddziałów partyzanckich.
- Rajdy motorowe i piesze połączone z elementami obronnymi do miejsc historycznych bitew.
- Rajdy "Szlakami Zdobywców Walu Pomorskiego".
- Masowa impreza patriotyczno-obronna o cennych walorach wychowawczych "Biało-Czerwona nad Odrą", którą zamykała wielotysięczna manifestacja w Siekierkach.
- Młodzieżowy Teleturniej Marynistyczny pod nazwą "Polska leży nad Bałtykiem", organizowany z okazji tradycyjnych, dorocznych "Dni Morza".
Szczególne miejsce w grupie poczynań Ligi zajmowały i zajmują doroczne obchody "Tygodnia LOK" i Święta Wojska Polskiego. W zespole środków oddziaływania ważną funkcję spełniały wydawnictwa Ligi - dwutygodnik organizacyjny "Czata", czasopisma modelarskie "Modelarz" i "Mały Modelarz", "Plany Modelarskie" oraz "Kalendarz Kieszonkowy LOK".
Dzięki rozbudowanej bazie szkoleniowej LOK coraz lepiej były realizowane zadania szkoleniowe przedpoborowych zlecane przez Ministerstwo Obrony Narodowej: kursy kierowców samochodowych WKK, płetwonurków i kandydatów do szkól podoficerskich zasadniczej służby wojskowej.
W ośrodkach LOK szkoliło się rokrocznie około 220 tysięcy kierowców dla potrzeb gospodarki narodowej oraz Sił Zbrojnych. Bazę szkoleniową stanowiło między innymi 270 Ośrodków Szkolenia Kierowców i Przysposobienia Obronno-Politechniczaego, w tym 180 mających uprawnienia do szkolenia zawodowego kierowców oraz 134 ośrodki szkolenia politechnicznego i sportów obronnych o specjalnościach - łączności, wodnej i modelarskiej itd.
Ważną rolę w krzewieniu wiedzy obronnej w środowiskach pracy i zamieszkania odgrywali członkowie KOR, aktywnie uczestnicząc w szkoleniu terenowych i zakładowych oddziałów samoobrony. Działalność KOR miała duże znaczenie również dla umacniania więzi z Wojskiem Polskim, które w tym czasie udzielało istotnej pomocy sprzętowej i kadrowej. Dla rozwoju sportów obronnych i ich dynamizowania duże znaczenie miały uchwały Rządu w sprawie rozwoju kultury fizycznej, a także nadanie Lidze w 1975 roku przez GKKFiT uprawnień organizacji wiodącej w sportach obronnych. Wyrazem tego może być fakt, że np. w 1978 roku przeprowadzonych zostało łącznie 34 tysiące imprez i zawodów sportowo-obronnycli w systemie rozgrywek w 15 specjalnościach, w których uczestniczyło ponad 500 tysięcy osób. Wspomnieć trzeba, ze dla uatrakcyjnienia i umasowienia sportów obronnych duże znaczenie miało wprowadzenie w 1971 roku Odznaki Sprawności Obronnej i Młodzieżowej Odznaki Sprawności Obronnej.
Ważnym impulsem, mobilizującym do coraz efektywniejszej działalności, było nadanie Lidze Obrony Kraju w 1974 roku przez Radę Państwa - Orderu Sztandaru Pracy I klasy. To wysokie odznaczenie stanowiło nie tylko powód do ogromnej satysfakcji dla szerokich rzesz członkowskich organizacji lokowskiej, ale zarazem było potwierdzeniem, że zyskała ona powszechny szacunek i uznanie władz państwowych i społeczeństwa.
W połowie 1975 roku wprowadzono reformę administracyjną kraju, w wyniku której powołano 49 nowych województw i zlikwidowano powiaty. W związku z tym uległa również zmianie struktura organizacyjna LOK - przestały istnieć Zarządy Powiatowe i zwiększyła się do 49 liczba Zarządów Wojewódzkich. Powstało ponad 2200 Zarządów Gminnych, Miejsko-Gminnych i Miejskich LOK. Znacznie wzrosła ich ranga w kierowaniu podstawowymi ogniwami organizacji.
Na VII Krajowym Zjeździe LOK w dniu 17 czerwca 1978 roku Prezesem Zarządu Głównego LOK został wybrany generał dywizji Wacław Jagas - żołnierz I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, uczestnik bitwy pod Lenino, który swą funkcję pełnił do 1982 roku.
W latach 1982-1988 Prezesem Zarządu Głównego LOK był generał dywizji Zygmunt Huszcza - żołnierz I Dywizji im, Tadeusza Kościuszki, uczestnik bitwy pod Lenino.
W latach 1988-1991 funkcję Prezesa Zarządu Głównego LOK pełnił generał broni Tadeusz Tuczapski.
W dniu 25 maja 1991 roku na X Nadzwyczajnym Zjeździe LOK został wybrany Prezesem Ligi Obrony Kraju pułkownik Grzegorz Jarząbek, który tę zaszczytną funkcję we władzach krajowych Organizacji pełni czwartą kadencję.
Po zmianach ustrojowych w naszym kraju w ostatnich latach nastąpiło znaczne osłabienie tempa działalności wielu organizacji społecznych, w tym Ligi Obrony Kraju. Przyczyniła się do tego między innymi decyzja Ministerstwa Obrony Narodowej dotycząca cofnięcia Lidze szkolenia przedpoborowych dla potrzeb wojska (WKK), co zmniejszyło radykalnie o połowę wszystkie dochody organizacji, głównie przeznaczane na działalność statutową, wydawniczą, szkoleniową i sportową. Było to również powodem wielkiej redukcji kadry etatowej, stanowiącej trzon organizacji.
Liga Obrony Kraju działa dziś w sferze "wolnego rynku", opierając się na skromnych, samodzielnie wypracowanych dochodach, które tylko w części zaspokajają środki na realizację zadań statutowych i sportowych.
Po reorganizacji struktur administracyjnych kraju - utworzeniu nowych województw i powiatów po 1 stycznia 1999 roku - powołano 16 Zarządów Wojewódzkich i ponad 200 Zarządów Powiatowych, Miejskich i Rejonowych LOK.
Ponad 2,5 roku temu obradował w Miętnem k. Garwolina XIII Krajowy Zjazd Delegatów LOK. Dokonano na nim rozdziału działania Zarządu Głównego LOK, wprowadzając dodatkową władzę na szczeblu centralnym - Radę Krajową LOK.
W nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej kraju nastąpił również wielki spadek zarówno liczby kół i klubów, jak i liczby członków naszej Organizacji, spowodowany głównie likwidacją wielu państwowych i spółdzielczych zakładów pracy, obniżeniem wartości pracy społecznej i przeprowadzaną głęboką weryfikacją członków LOK, nieopłacających składek.
Liga Obrony Kraju według stanu na dzień 31 grudnia 2009 roku liczy 53 437 członków zrzeszonych w 2512 ogniwach podstawowych - kolach i klubach.
W środowisku miejskim działa 2139 kół i klubów, które zrzeszają 48 123 członków. Na wsi ostatniego grudnia ubiegłego roku funkcjonowało 373 kół i klubów, skupiających w swoich szeregach 5314 członków. Na terenie szkół i placówek oświatowo-wychowawczych było 1103 szkolnych kół, do których należało 24 936 członków.Na koniec roku sprawozdawczego odnotowano działalność 189 Klubów Żołnierzy Rezerwy LOK, skupiających 4270 członków - oficerów i podoficerów rezerwy Wojska Polskiego.
Opracował JAN WILNER
Wiceprzewodniczący Komisji Organizacyjnej ZG LOK